จานหมุนลัคนาสำเร็จ หรือ แผ่นหมุนลัคนาสำเร็จ เป็นอุปกรณ์คำนวณทางโหราศาสตร์ไทยที่สำคัญอย่างหนึ่ง ช่วยในการผูกดวงและวางลัคนา โดยใช้ร่วมกับปฏิทินโหราศาสตร์ไทย ช่วงก่อนยุคคอมพิวเตอร์จานหมุนลัคนาสำเร็จได้รับความนิยมเป็นอย่างมาก เพราะเป็นเครื่องมื่อที่ใช้งานง่าย สะดวก รวดเร็ว เป็นเครื่องมือหลักในการวางลัคนา แม้ปัจจุบันมีการใช้ลดน้อยลง เนื่องจากการผูกดวงใช้โปรแกรมคอมพิวเตอร์และแอปพลิเคชันมากขึ้น แต่ก็ยังนิยมใช้กันอยู่

"ลัคนาคือ จักราศีทางทิศตะวันออก ณ เวลาประสงค์" หมายถึง ณ. วันเวลา สถานที่หนึ่ง สมมุติว่าเราไปยืนตรงนั้น แล้วมองไปตรงขอบฟ้าทิศตะวันออก แนวเส้นสุริยวิถี ตัดกับเส้นขอบฟ้า เห็นกลุ่มดาวราศีอะไร กี่องศา กี่ลิปดา นั่นคือ ตำแหน่งหรือสมผุสลัคนา แม้เป็นกลางวันมองไม่เห็นกลุ่มดาวเพื่อเทียบตำแหน่ง แต่ก็สามารถคำนวณออกมาได้ ทุกหลักการทุกแนวคิดการคำนวณลัคนาล้วนพยายามหาค่าสมผุสตรงตำแหน่งนี้ จานหมุนลัคนาก็เป็นอีกวิธีการหนึ่ง เป็นเครื่องมืออีกชิ้นหนึ่ง ถูกออกแบบมาเพื่อช่วยหาสมผุสลัคนาเช่นกัน

ในอดีตมีอาจารย์นักโหราศาสตร์หลาย ๆ ท่านได้พัฒนาจานหมุนลัคนา มีหลายรูปแบบ นอกจากหน้าตารายละเอียดรวมถึงวัสดุที่ต่างกันแล้ว อาจแบ่งได้ตามเกณฑ์ "อันโตนาที" ^[1] ซึ่งเป็นข้อแตกต่างสำคัญของจานหมุนลัคนาในแต่ละแบบ

สำหรับหลักการแนวคิดที่มาของเกณฑ์อันโตนาทีนี้ เกิดจากการหมุนของโลกเกิดการหมุนของกลุ่มดาวจักราศี ความเอียงของแกนโลก ตำแหน่งที่อยู่ ส่งผลให้เส้นสุริยวิถี (Ecliptic), เส้นศูนย์สูตรฟ้า (Celestial Equator) และ เส้นวงกลมดิ่ง (Prime Vertical) ณ จุดสังเกตการณ์แยกห่างกัน กลุ่มดาวจักรราศี หรือราศีต่าง ๆ เคลื่อนผ่านท้องฟ้าใช้เวลาไม่เท่ากัน ซึ่งเกณฑ์อันโตนาทีนี้เป็นค่าเวลาที่บอกว่าแต่ละช่วงราศีใช้เวลาบนท้องฟ้าเท่าไร นำมาใช้คำนวณหาลัคนา

ค่าอันโตนาทีโบราณใช้การวัดช่วงเวลาเงาแดดจากดวงอาทิตย์ทั้งปี เพราะระยะเวลา 1 ปี ดวงอาทิตย์โคจรครบทั้ง 12 ราศี ดังนั้นช่วงเวลาที่ดวงอาทิตย์อยู่ประจำแต่ละราศี วัดระยะเงาแดดเทียบกับเวลาต่างกัน บันทึกข้อมูลแล้วหาค่าเกณฑ์อันโตนาทีคงที่แต่ละช่วงราศีออกมา อันโตนาทีที่ใช้หลักการแบบนี้ คือ ลัคนาอันโตนาทีสามัญ นอกจากนี้ยังมีอันโตนาทีที่ใช้วิธีทางดาราศาสตร์ คำนวณจากทรงกลมฟ้า ใช้คณิตศาสตร์ตรีโกณมิติ คือ ลัคนาอันโตนาทีท้องถิ่น และ ลัคนาเวลานักษัตร ส่วนลัคนาอันโตนาทีสารัมภ์ (อันโตฌานราศีวินาที) อันโตนาทีแต่ละราศีเป็นค่าคงที่ เท่าที่สอบเทียบค่าอันโตนาทีใกล้เคียงกับอันโตนาทีที่ใช้วิธีทางดาราศาสตร์สากล แบบไม่ปรับเป็นนิรายนะ คำนวณที่ละติจูด 16 - 17° เหนือ

หลักการจานหมุนลัคนา ใช้จุดอ้างอิงปรับเทียบเกณฑ์เวลาเพื่อหาค่าสมผุสลัคนา โดยจุดอ้างอิงที่ใช้คือ ผูกสมผุสราศีอาทิตย์ กับ เวลาดวงอาทิตย์ขึ้น หมุนเปรียบเทียบกับเวลาเกิดและเกณฑ์อันโตนาทีแต่ละช่วงราศี ได้สมผุสลัคนาราศีเวลาที่ต้องการ จานหมุนลัคนาสำเร็จแต่ละแบบเกณฑ์อันโตนาทีต่างกัน ส่วนวิธีใช้คล้าย ๆ กัน พอสรุปเป็นขั้นตอนเบื้องต้นดังนี้

① การผูกดวงวางลัคนาโหราศาสตร์ไทย ต้องทราบข้อมูลเบื้องต้นของเจ้าชะตา เช่น วันเดือนปี เวลา และสถานที่เกิด ขั้นตอนการผูกดวงให้เปิดปฏิทินโหราศาสตร์ไทย อาจเป็นแบบ ปฏิทินโหราศาสตร์ไทย นิรายนะวิธี หรือ สุริยยาตร์ ดูปฏิทินตามวันเดือนปีเกิดเจ้าชะตา ทราบสมผุส ราศี องศา ลิปดา ตำแหน่งดาวต่าง ๆ ของเจ้าชะตา ใช้เฉลิมรูปดวงชะตาได้ในเบื้องต้น

ในการผูกดวงละเอียดคำนวณองศา ลิปดารายวัน ดาวบางดวงโคจรเร็ว เช่น จันทร์ อาทิตย์ อาจต้องมีการเฉลี่ยสมผุสตามเวลาเกิด โดยใช้สมผุสปฏิทินสองวัน นำมาเฉลี่ย 24 ชม. และคำนวณ ได้สมผุส ณ เวลาเกิด

② เมื่อได้สมผุสดาวเวลาเกิดแล้ว ให้ดูสมผุสหรือตำแหน่งดาวอาทิตย์ (๑) ของเจ้าชะตาว่าอยู่ ราศีใด กี่องศา

③ จานหมุนลัคนาสำเร็จ ใช้ร่วมกับเวลาดวงอาทิตย์ขึ้น ซึ่งมีอยู่ 2 แบบที่นิยมใช้กัน คือ (1). เวลาดวงอาทิตย์ขึ้นเฉลี่ย 06:00น. และ (2). เวลาดวงอาทิตย์ขึ้นจริง ในวันและสถานที่เกิดนั้น ๆ (รายละเอียด เวลาดวงอาทิตย์ขึ้นแต่ละจังหวัด ในแต่เดือน ดูได้ในปฏิทินโหรฯ หรือ เวลาดวงอาทิตย์ขึ้น ทางดาราศาสตร์)

④ เมื่อได้ทราบสมผุสอาทิตย์ และ เวลาดวงอาทิตย์ขึ้น แล้วตั้งจานหมุนลัคนา ( คลิก หรือ  ) โดยหมุนตำแหน่ง สมผุสดาวอาทิตย์ (๑) [จานหมุนแผ่นบน] ให้ตรงกับ เวลาดวงอาทิตย์ขึ้น [จานหมุนแผ่นล่าง] เช่น วันที่ 29 เมษายน พ.ศ.2563 ผูกดวงชะตาแล้ว อาทิตย์ (๑) อยู่ราศีเมษ 15 องศา หากใช้เวลาดวงอาทิตย์ขึ้น 06:00น. ก็ให้หมุนจานหมุนลัคนาโดยให้จานแผ่นบน ช่องราศีเมษ เส้นขีด 15 องศา ตรงกับเส้นขีดเวลา 06:00น. ในจานหมุนแผ่นล่าง

หรือใช้เวลาดวงอาทิตย์ขึ้นจริง 29 เมษายน พ.ศ.2563 ดวงอาทิตย์ขึ้น กรุงเทพฯ เวลา 05:57น. ก็หมุนจานแผ่นบนช่องราศีเมษ ให้เส้นขีด 15 องศา ตรงกับเส้นขีดเวลา 05:57น. ในจานแผ่นล่าง เป็นต้น (หากเป็นจานหมุนจริง อาจเป็นกระดาษหรือโลหะ จับใว้อย่าให้ขยับ)

⑤ หาลัคนาโดยหมุนจานหมุน มองหาเวลาเกิดเจ้าชะตาในจานแผ่นล่าง แล้วดูเส้นขีดชั่วโมงนาที ว่าเส้นขีดเวลาตรงกับจานแผ่นบนช่องราศีใด กี่องศา ตรงนวางศ์ ตรียางศ์ ฤกษ์อะไร ฤกษ์ที่เท่าไร ตำแหน่งนั้นคือ สมผุสลัคนา

ตัวอย่าง เจ้าชะตาเกิดวันที่ 29 เมษายน พ.ศ.2563 เวลา 23:20น.^[2] ผูกดวงชะตาแล้ว อาทิตย์ (๑) อยู่ราศีเมษ 15 องศา ใช้เวลาดวงอาทิตย์ขึ้น 06:00น. ให้หมุนจานหมุนลัคนาสำเร็จ (ตัวอย่าง.เลือกลัคนาอันโตนาทีสามัญ) ดูที่จานแผ่นบน ช่องราศีเมษ เส้นขีด 15 องศา หมุนให้ตรงกับเส้นขีดเวลา 06:00น. เรียบร้อยแล้วมองหาเวลา 23:20น.ในจานหมุนแผ่นล่าง แล้วดูเส้นขีดชั่วโมงนาที 23:20น. ว่าเส้นขีดเวลาตรงกับช่องราศีใดกี่องศาในจานแผ่นบน หากหมุนตามตัวอย่าง ลัคนา ตรงกับราศีธนู 17 องศา เป็นต้น
^[1] อันโตนาที คือช่วงเวลาที่แต่ละราศีเคลื่อนผ่านท้องฟ้า โดยแต่ละราศีทั้ง 12 ราศี เคลื่อนผ่านท้องฟ้าใช้เวลาไม่เท่ากัน มากบ้างน้อยบ้าง รวมทั้ง 12 ราศี ได้ 1,440 นาที ( 1 วัน) รูปแบบการบอกอันโตนาที ก็มีหลายแบบ โดยหลักการคือการแปลงหน่วยเวลา เช่น อันโตนาที นาทีชั้นใน (อันโต : ภายใน) พหินาที นาทีชั้นนอก (พหิ : ภายนอก) อันโตฌานราศีวินาที มหานาที (1 มหานาที เท่ากับ 24 นาที) ฯ

^[2] บางสำนักอาจใช้ปรับเวลาท้องถิ่น ขอให้ศึกษาเพิ่มเติมเรื่องการปรับเวลา